ยางจัดฟัน หรือ หรือ Orthodontic rubber bands คือ ชื่อเรียกทั่วไปของยางที่ใช้ร่วมกับการจัดฟัน มีลักษณะเป็นวงกลมขนาดเล็กทำจากยาง ใช้เกี่ยวระหว่างอุปกรณ์จัดฟัน เพื่อให้ฟันและขากรรไกรเคลื่อนตัวไปยังตำแหน่งที่ทันตแพทย์ต้องการ
ยางจัดฟันมีหลายขนาดและมีความยืดหยุ่นต่างกัน เพื่อให้เหมาะสมกับการรักษาของแต่ละบุคคล ทันตแพทย์จะแนะนำวิธีใช้รวมถึงตำแหน่งที่ต้องใส่ และระยะเวลาที่ควรใส่ยางจัดฟัน ซึ่งคนไข้ควรปฏิบัติตามเพื่อให้เป็นไปตามแผนการรักษา
ยางจัดฟันมีกี่แบบ
ยางจัดฟันที่พบได้บ่อยมีอยู่ 3 แบบคือ ยางโอริง, เชนจัดฟัน, ยางดึงฟัน ซึ่งมีรายละเอียดและหน้าที่แตกต่างกันไปดังนี้
ยางมัดเครื่องมือจัดฟันหรือ “โอริง” (Elastic Ties)
ยางมัดเครื่องมือจัดฟัน หรือ ยางโอริง คือ ยางที่ใช้สำหรับยึดลวดจัดฟันกับแบร็คเก็ต (Bracket) มีหน้าที่ส่งผ่านแรงจากลวดดัดฟันไปที่แบร็กเก็ตที่ติดอยู่กับฟัน เพื่อให้ฟันเคลื่อนที่ไปยังตำแหน่งที่ต้องการ ทุกครั้งที่ไปพบทันตแพทย์ยางโอริงจะถูกเปลี่ยนใหม่ เนื่องจากยางนี้จะเริ่มสึกหรอหลังจากใช้งานประมาณ 2-3 อาทิตย์
การเปลี่ยนยางโอริงใหม่ทุกครั้งเมื่อไปพบทันตแพทย์เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อให้ได้ยางที่มีความแน่นและประสิทธิภาพดีซึ่งจะช่วยยึดลวดจัดฟันกับแบร็กเก็ตให้แน่นยิ่งขึ้น ส่งผลให้ลวดและแบร็กเก็ตสามารถยึดติดแนบไปกับฟันได้ดี และช่วยให้ฟันเรียงตัวได้ตามที่ทันตแพทย์ต้องการ
เชน (Elastic Power-Chains)
เชน หรือ Elastic Power-Chains คือ เครื่องมือที่มีลักษณะเหมือนโซ่ยางที่ต่อกัน เชนจัดฟันช่วยในการปิดช่องว่างระหว่างฟัน โดยทำให้ฟันเคลื่อนที่เข้าหากันจนกระทั่งชิดกันพอดี
เชนจะแตกต่างกับโอริงตรงที่ เชนจะมีลักษณะเหมือนเป็นโอริงหลายๆ อันมายึดติดกันไว้ โอริงทำหน้าที่ยึดลวดจัดฟันกับแบร็กเก็ต แต่เชนจะทำหน้าที่ปิดช่องระหว่างฟัน
การใส่เชนจะใส่หรือไม่ใส่ ใส่มากหรือใส่น้อย ขึ้นกับดุลยพินิจของทันตแพทย์ไม่ควรนำเชนมาใส่เองหรือถอดออกเอง
ยางดึงฟัน (Elastic Rubber Bands)
ยางดึงฟัน คือ ยางลักษณะเหมือนหนังสติ๊ก ใช้ในการจัดฟันสำหรับดึงฟันข้ามขากรรไกรบนและล่าง หน้าที่หลักของยางดึงฟันคือสร้างแรงดึงจากฟันบนและฟันล่าง เพื่อให้เกิดการสบฟันที่ดีและสมบูรณ์ โดยแบร็กเก็ตที่ใช้ยางมาเกี่ยวจะมีลักษณะเป็นเสาเล็กๆ เพิ่มขึ้นมาเพื่อให้สามารถเกี่ยวยางได้โดยง่าย
คนไข้สามารถถอดและใส่ยางดึงฟันเองได้ เพื่อให้สามารถทานอาหารได้โดยไม่ติดขัด อย่างไรก็ตามควรรีบใส่กลับเพื่อให้ผลการรักษาดีที่สุด
การใช้ยางดึงฟันไม่ได้เป็นเรื่องจำเป็นสำหรับคนจัดฟันทุกคน เพราะปัญหาการสบฟันของแต่ละคนมีความแตกต่างกัน การต้องใช้ยางดึงฟันหรือไม่ รวมถึงการกำหนดตำแหน่งและการใช้ยางดึงฟันจะขึ้นอยู่กับคำแนะนำของทันตแพทย์
ดูแลยางจัดฟันอย่างไรให้สีสวย และดูใหม่อยู่เสมอ
- รักษาความสะอาด: ความสะอาดของยางจัดฟันเป็นสิ่งสำคัญ เพราะอาจมีการสะสมของเศษอาหารและกลิ่นได้ ควรใช้แปรงสีฟันและไหมขัดฟันสำหรับคนจัดฟันเพื่อทำความสะอาดได้อย่างทั่วถึง แปรงฟันอย่างน้อย 2-3 ครั้งต่อวันหรือหลังรับประทานอาหาร
- อาหารและเครื่องดื่ม: ควรลดการบริโภคอาหารหรือเครื่องดื่มที่ส่งผลต่อสีฟัน เช่น อาหารหรือเครื่องดื่มที่มีสี เช่น กาแฟ, ชา, อาหารที่มีสีเข้ม เพราะมันอาจทำให้ยางจัดฟันสีเปลี่ยนได้
- หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่: การสูบบุหรี่ไม่เพียงแต่ส่งผลเสียต่อสุขภาพ แต่ยังสามารถทำให้ยางจัดฟันสีเปลี่ยนได้ ควรหลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ในขณะจัดฟัน
- ไปตามนัดหมายกับทันตแพทย์: ไปตามที่ทันตแพทย์นัดเพื่อตรวจเช็คยางจัดฟันและสถานะการรักษาทุก 6-8 สัปดาห์ ทันตแพทย์จะช่วยทำความสะอาดและปรับแต่งยางจัดฟัน และให้คำแนะนำตามสภาพฟันของคนไข้
Q&A คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับยางจัดฟัน
ยางจัดฟันหลุด ยางจัดฟันขาดมีผลอะไรไหม
หากยางที่ขาดคือโอริงหรือเชน แล้วไม่ได้มีอาการปวดสามารถรอจนกว่าจะถึงวันนัดพบทันตแพทย์ครั้งต่อไปได้ แต่หากมีอาการปวดหรือขาดหลายอัน ให้รีบติดต่อทันตแพทย์เพื่อทำการแก้ไข
หากยางที่ขาดคือยางดึงฟัน ก็เพียงแค่ใส่ยางดึงฟันอันใหม่ที่ทันตแพทย์ให้มาแทนยางในตำแหน่งเดิมก็เพียงพอ
ยางจัดฟันมีความสำคัญอย่างไร?
ยางจัดฟันมีความสำคัญมากแบบขาดไม่ได้หากเป็นการจัดฟันโลหะ เพราะยางจัดฟันทำหน้าที่ในการยึดลวดเข้ากับแบร็กเก็ต ทำให้ฟันสามารถเคลื่อนตัวไปตามที่ทันตแพทย์กำหนดได้
ยางจัดฟันต้องเปลี่ยนบ่อยแค่ไหน?
- สำหรับยางโอริง และ เชน ควรเปลี่ยนทุก 1 เดือนหรือเมื่อทันตแพทย์นัดพบ เพราะยางจะเริ่มเสื่อมช่วงนั้นและเมื่อยางนี้เสื่อมจะทำให้ฟันเคลื่อนตัวไปตามลวดจัดฟันช้าหรือไม่เคลื่อน นอกจากนั้นยังเป็นแหล่งสะสมแบคทีเรียที่ทำความสะอาดได้ยากอีกด้วย
- ยางดึงฟัน ควรเปลี่ยนทุก 1 วันเพราะเป็นยางที่รับแรงเยอะจึงหมดสภาพได้ไว หากไม่เปลี่ยนจะทำให้การรักษาไม่มีประสิทธิภาพ
ซื้อยางจัดฟันมาเปลี่ยนเองได้มั้ย
ไม่ควรซื้อยางจัดฟันมาเปลี่ยนเองไม่ว่ากรณีใดๆ เพราะยางที่ทันตแพทย์ให้ไปมีความยืดหยุ่น มีความหนาที่แตกต่างกัน อีกทั้งการซื้อยางจัดฟันมาเปลี่ยนเองยังอาจทำให้ฟันล้ม หรือมีสารโลหะหนักปนเปื้อน เป็นอันตรายกับร่างกายได้อีกด้วย
ทำไมต้องเปลี่ยนยางจัดฟันทุกเดือน
ยางจัดฟันที่ต้องเปลี่ยนทุกเดือนคือยางโอริง ที่ทำหน้าที่รัดลวดจัดฟันเข้ากับแบร็กเก็ต เมื่อครบเดือนควรเปลี่ยนเพราะยางเริ่มเสื่อมและทำให้แรงที่ส่งผ่านลวดลดลง เมื่อเราเปลี่ยนยางโอริงแล้วยางโอริงก็สามารถส่งแรงจากลวดไปที่ฟันได้มากขึ้น ทำให้ฟันของคนไข้เคลื่อนที่ไปตามแผนการรักษาตามเวลาที่กำหนด
ถ้าไม่เปลี่ยนยางจัดฟันได้ ไหม
ยางจัดฟันโดยเฉพาะยางดึงฟันที่คนไข้สามารถเกี่ยวเองได้ ต้องเปลี่ยนทุกวัน เพราะยางนี้ใช้แค่วันเดียวก็เริ่มเสื่อมแล้วเพราะรับแรงดึงมากกว่ายางอื่นจากการพูดและการใช้ชีวิตประจำวันของเรา หากไม่เปลี่ยนจะทำให้การรักษาช้าลง
ส่วนยางจัดฟันที่เป็นโอริง ทันตแพทย์จะเปลี่ยนให้ทุกครั้งที่มีนัด หรือประมาณทุก 1 เดือน
จำเป็นต้องใช้ยางจัดฟันทุกครั้งไหม?
ยางจัดฟันที่เป็นโอริงนั้น จะต้องใส่ทุกครั้งเพราะเป็นตัวส่งแรงระหว่างลวดไปที่ฟัน หากไม่ใส่ลวดก็ไม่สามารถยึดติดกับแบร็กเก็ตได้ และฟันก็ไม่สามารถเคลื่อนได้
ส่วนยางดึงฟันนั้นไม่จำเป็นต้องใส่ทุกคน ถ้าหากมีปัญหาการสบฟันที่ไม่ดี ไม่สมบูรณ์ ทันตแพทย์ก็จะใช้ยางดึงฟันในการปรับดึงตำแหน่งขากรรไกรบน และขากรรไกรล่าง เพื่อให้การสบฟันถูกต้อง
เปลี่ยนยางจัดฟันก่อนกำหนดได้ไหม
หากยางจัดฟันที่ใช้อยู่เกิดการเสื่อม หรือว่าขาด สามารถเปลี่ยนก่อนได้ หากไม่มีอาการเจ็บปวด สามารถรอจนถึงวันที่ทันตแพทย์นัดได้เช่นกัน แต่หากหลุดหรือขาดหลายที่ก็ควรรีบปรึกษาทันตแพทย์
