ลวดจัดฟัน คือ เส้นลวดที่ใช้ในการจัดระเบียบและปรับการเรียงตัวของฟันให้มีการเรียงตัวที่ถูกต้อง และมีรูปร่างช่องปากที่ดีขึ้น ลวดจัดฟันมักผลิตจากวัสดุเช่น สแตนเลส, นิกเกิล-ไทเทเนียม, หรือโลหะผสมอื่นๆ ที่มีคุณสมบัติเฉพาะและเหมาะสมในการใช้งานทางทันตกรรม
ลวดจัดฟันมีหลายขนาดและหลายรูปร่างแตกต่างกัน ลวดจัดฟันจะถูกรัดด้วยยางรัดฟันเพื่อให้อยู่บนแบร็คเก็ต และแบร็คเก็ตจะยึดติดกับฟันอีกทีหนึ่ง ซึ่งจะส่งผลให้เกิดแรงกดบนฟันอย่างต่อเนื่อง แรงกดนี้จะทำให้ฟันค่อยๆ เคลื่อนตัวไปยังตำแหน่งที่ต้องการตามแผนการรักษา
ทันตแพทย์จะปรับลวดจัดฟันเป็นระยะในระหว่างการตรวจสอบและติดตามผลการรักษา เพื่อให้แน่ใจว่าฟันยังคงเคลื่อนไปในทิศทางที่ถูกต้อง และอาจมีการใช้ลวดที่หนาหรือแข็งขึ้นเพื่อให้การเคลื่อนไหวของฟันเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
หลักการทำงานของลวดจัดฟัน
ลวดจัดฟันมีหลักการทำงานคือ เมื่อตัวลวดได้รับการผลิตจากโรงงาน จะมีการขึ้นรูปไว้เป็นมาตรฐาน และวัสดุที่ใช้ผลิตมีความสามารถในการจดจำรูปร่างของตัวเองได้ เมื่อมีการบิดงอ ลวดจัดฟันก็สามารถคืนรูปได้เหมือนเดิม ดังนั้น เมื่อนำลวดจัดฟันใส่เข้าไปในแบร็คเก็ตที่ติดอยู่กับฟันที่ห่าง เก ซ้อน ยื่น ฯลฯ ก็เปรียบเสมือนว่าลวดจัดฟันโดนบิด ลวดจัดฟันที่จำรูปร่างเดิมของตัวเองได้ ก็จะพยายามคืนรูปเดิม ส่งผลให้ฟันค่อยๆ ถูกเคลื่อนจากตำแหน่งแรกที่ไม่เป็นระเบียบ ไปยังตำแหน่งที่ลวดจัดฟันจำได้ซึ่งก็คือเรียงตัวเป็นระเบียบมากขึ้น
ลวดจัดฟันมีกี่แบบ
ลวดจัดฟันที่พบได้บ่อยจะมีอยู่ 2 แบบด้วยกันดังต่อไปนี้
ลวดนิเกิล ไทเทเนียม (Nickel – Titanium wire) – หรือเรียกสั้นๆ ว่าลวดไนไท (Ni-Ti) มีลักษณะกลมขนาดเล็ก ไม่เป็นสนิม เป็นลวดที่ดัดไม่ได้เพราะสามารถจำรูปร่างเดิมของตัวเองได้ ถ้าดัดแล้วปล่อยก็จะคืนรูปเดิมเสมอ เป็นลวดที่มีความยืดหยุ่นสูง ให้แรงคืนตัวกลับสู่รูปเดิมได้ดี จึงสามารถพาฟันไปยังตำแหน่งที่ต้องการได้ มักใช้เป็นลวดสำหรับจัดฟันช่วงแรกๆ
ลวดสแตนเลส (Stainless steel wire) – มีคุณสมบัติในการใช้งานที่หลากหลาย มีความแข็งแรงสูง ไม่เป็นสนิม สามารถดัดงอได้ ทนการกัดกร่อน และทนการเสียดสีในช่องปาก มักใช้ในขั้นตอนการตกแต่งมุมของฟัน หรือเก็บรายละเอียดของฟันในช่วงจัดฟันใกล้เสร็จ สามารถแต่งทิศทางฟันให้เหมาะสมกับคนไข้แต่ละคนได้
การจัดฟันลวดในแต่ละคนนั้น อาจจำเป็นต้องใช้ลวดจัดฟันหลายชนิด เช่น ผู้ที่มีฟันเกมาก ในช่วงแรกของการจัดฟันลวด ทันตแพทย์อาจเริ่มใช้ลวดโลหะผสมอย่างลวดนิกเกิล-ไทเทเนียมก่อน เพราะลวดชนิดนี้มีความนิ่มและโค้งงอได้ง่าย รวมถึงจะใช้ลวดเส้นเล็กก่อนด้วย คนไข้จะได้ไม่ปวดมาก โดยจะเริ่มจากขนาด 0.012 นิ้ว และเมื่อฟันเริ่มเข้าที่ขึ้น ก็จะค่อยๆ เพิ่มขนาดเป็น 0.014, 0.016, 0.018 นิ้ว ไล่ขนาดไปเรื่อยๆ ทุกครั้งที่มีการปรับลวด คนไข้จะมีอาการปวดตึงเล็กน้อยและจะหายไปเองภายใน 2-3 วัน
นอกจากนั้นเมื่อจัดฟันไปจนใกล้เสร็จ ก็จะเริ่มมีการใช้ลวดแบบเหลี่ยมที่เป็นสแตนเลสเข้ามาเพื่อใช้ในการปรับมุมฟันด้วย
ลวดลิเกเจอร์คืออะไร Ligature wire
ลวดลิเกเจอร์ (Ligature wire) คือ เส้นลวดขนาดเล็กที่ใช้ในการยึดลวดจัดฟันเข้ากับแบร็คเก็ตเก็ต (bracket) แทนยางโอริง (O-ring) ลวดลิเกเจอร์นั้นมีข้อดีคือมีแรงเสียดทานในการดึงฟันน้อยกว่ายางโอริง จึงทำให้ฟันสามารถเคลื่อนที่ได้เร็วขึ้น แต่ก็จะยังไม่เร็วเท่าการจัดฟันดามอน ที่ไม่มีลิเกเจอร์เลย (Self-Ligating brackets) เป็นการลดแรงเสียดทานระหว่างลวดจัดฟันกับแบร็คเก็ตลงไปอีก ทำให้จัดฟันเสร็จเร็วขึ้น
ในบางครั้งการจัดฟันจำเป็นต้องใช้แรงในการดึงฟันแตกต่างกันไปในหลายๆ ขั้นตอน ทันตแพทย์จึงอาจมีการสลับใช้ลวดลิเกเจอร์กับยางจัดฟันโอริงก็ได้ ขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของทันตแพทย์
คำถามพบบ่อยเกี่ยวกับลวดจัดฟัน
ลวดจัดฟันมีกี่ขนาด
ลวดจัดฟันมีหลายขนาดมาก จะเริ่มจากขนาด 0.012 นิ้ว และ 0.014 นิ้ว 0.016 นิ้ว ไล่ขึ้นไปเรื่อยๆ ตามความใหญ่ของเส้นลวดจัดฟัน อย่างไรก็ตามคนไข้แต่ละคนจะใช้จำนวนเส้นลวดไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับแต่ละการรักษาและลักษณะสภาพฟันของคนไข้แต่ละคน
ลวดจัดฟันหลุดเป็นอะไรไหม
หากลวดจัดฟันหลุดแม้ว่าคนไข้จะยังสามารถรับประทานอาหารได้เหมือนเดิม แต่แนะนำให้รีบติดต่อทันตแพทย์ เพราะหากปล่อยไว้นาน จะส่งผลต่อระยะเวลาการรักษาของคนไข้ เพราะเมื่อลวดหลุดแปลว่าลวดไม่ได้ส่งแรงดึงฟันแล้ว ฟันก็จะไม่มีการเคลื่อนที่ไปยังตำแหน่งที่เหมาะสม
ลวดจัดฟันงอ เป็นอะไรไหม
หากคนไข้รับประทานอาหารที่มีความแข็งอาจเกิดเหตุการณ์ที่ทำให้ลวดงอได้ ถ้าลวดจัดฟันงอ แต่ยังไม่หลุดออกจากแบร็คเก็ตเก็ต สามารถใช้นิ้วมือดันเพื่อให้ลวดกลับเข้าที่ได้เลย แต่หากหลุดออกจากแบร็คเก็ต ไม่แนะนำให้ทำเองควรรอให้ทันตแพทย์ทำให้
ลวดทิ่มกระพุ้งแก้ม
เมื่อจัดฟันไปได้ระยะหนึ่งฟันมีการเคลื่อนตัว บางครั้งจะทำให้ลวดโผล่ออกจากปลายเครื่องมือด้านในสุดทิ่มกระพุ้งแก้ม ควรเข้ามาตัดปลายลวดดัดฟันที่คลินิก เพราะทั้งลวดที่เป็น Ni-Ti และสแตนเลส ล้วนมีความแข็งและความเหนียว ใช้อุปกรณ์เฉพาะสำหรับตัดลวดจะเหมาะสมกว่า
กระทู้พันทิปบางกระทู้แนะนำว่าให้ใช้กรรไกรตัดเล็บตัด แต่ไม่แนะนำให้ทำตามนะครับ เพราะอาจจะตัดไม่ขาด หรือกรรไกรตัดเล็บมีโอกาสบิ่นเสียหาย หรือกระแทกกับแบร็คเก็ตจนหลุดได้
กี่เดือนถึงจะเปลี่ยนลวด
โดยปกติแล้วอาจมีการเปลี่ยนลวดทุกเดือน แต่ก็ไม่เสมอไป คนไข้บางคนอาจไม่ต้องเปลี่ยนลวดเลยเป็นเวลาหลายเดือนก็ได้ ขึ้นกับว่าอยู่ในขั้นตอนการรักษาไหน รวมถึงเทคนิคที่ทันตแพทย์แต่ละคนใช้ในการจัดฟันคนไข้ด้วย
ลวดจัดฟันยาว ตัดเองได้ไหม
ไม่ควรตัดเอง ควรมาตัดที่คลินิก คนไข้อาจอ่านเจอในอินเตอร์เนทว่าสามารถใช้กรรไกรตัดเล็บตัดได้เลย แต่หลายครั้งอาจตัดลวดจัดฟันไม่ขาด หรือตัดขาดแต่กรรไกรตัดเล็บบิ่น หรือกระแทกกับแบร็กเก็ตจนหลุดได้
