เสียวฟันเกิดจากอะไร วิธีแก้ทำยังไง ป้องกันยังไง

อาการเสียวฟันเกิดจากอะไร

อาการเสียวฟันเกิดขึ้นเมื่อเนื้อเยื่อในฟันหรือที่เรียกว่า เนื้อฟัน (Dentin) ถูกกระตุ้นจากสิ่งเร้าภายนอก เช่น อุณหภูมิร้อนหรือเย็น, แรงจากการเคี้ยว, หรือสารเคมีจากอาหารและเครื่องดื่มบางชนิด

โดยปกติแล้วเนื้อฟันจะถูกห่อหุ้มด้วยเคลือบฟัน ทำให้ท่อเนื้อฟันเล็กๆ ที่อยู่ในเนื้อฟันถูกปิดไว้ แต่เมื่อเคลือบฟันถูกทำลายไป ท่อเนื้อฟันเหล่านี้จะเปิดออกสู่ภายนอกทำให้สิ่งกระตุ้นต่างๆ เช่น ความร้อน ความเย็น สารเคมีต่างๆ สามารถส่งผ่านเข้าถึงของเหลวและปลายประสาทภายในท่อเนื้อฟันได้โดยตรง

เมื่อของเหลวภายในท่อเหล่านี้เกิดการเคลื่อนที่ จะส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงแรงดันภายในท่อเนื้อฟันอย่างรวดเร็ว ซึ่งไปกระตุ้นปลายประสาทที่อยู่บริเวณเนื้อฟันให้ส่งสัญญาณความรู้สึกเจ็บปวดหรืออาการเสียวฟันไปยังสมอง

ทั้งนี้สิ่งกระตุ้นต่างชนิดกันมีผลต่อทิศทางการไหลไม่เหมือนกัน เช่น ความเย็น อากาศแห้ง หรือสารละลายที่มีความเข้มข้นสูง มักทำให้ของเหลวในท่อเนื้อฟันหดตัวและไหลออกไปทางด้านนอก (ออกจากโพรงฟัน) ส่งผลให้กระตุ้นเส้นประสาทมากขึ้นและเกิดอาการเจ็บได้มากกว่า ในขณะที่ความร้อนทำให้ของเหลวขยายตัว ไหลเข้าหาโพรงฟัน​ ผู้ป่วยประมาณ 75% จะรู้สึกเสียวฟันมากเมื่อเจอกระตุ้นจากความเย็นมากกว่าความร้อน

สาเหตุของอาการเสียวฟัน

สาเหตุของการเสียวฟันมีหลายอย่าง แต่จะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อส่วนเนื้อฟันโดนกระตุ้น ซึ่งสามารถถูกกระตุ้นได้จากหลายสาเหตุเช่น

• การสึกกร่อนของเคลือบฟัน: เคลือบฟันคือชั้นนอกสุดของฟันซึ่งสามารถสึกหรอได้จากการแปรงฟันอย่างรุนแรง, การทานอาหารหรือเครื่องดื่มที่มีความเป็นกรดสูง, หรือจากการเคี้ยวอาหารที่แข็ง
• โรคเหงือก: เมื่อเหงือกร่นลงหรือเหงือกอักเสบทำให้รากฟันและส่วนที่ไม่มีเคลือบฟันเปิดออกมาสู่ภายนอก ทำให้ฟันมีความรู้สึกไวต่อสิ่งเร้าภายนอก
• ฟันแตกหรือหัก: การมีรอยแตกหรือฟันแตกหักสามารถทำให้เนื้อฟันถูกเปิดออกและทำให้ฟันไวต่อการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิหรือแรงดัน
• ฟันผุ: การผุของฟันสามารถทำให้เกิดช่องว่างที่ทำให้สิ่งเร้าเข้าถึงเยื่อประสาทฟันได้
• การฟอกสีฟัน: บางครั้งการฟอกสีฟันอาจทำให้เกิดอาการเสียวฟันชั่วคราวเนื่องจากกระบวนการนั้นอาจกระตุ้นเนื้อฟันได้

การรักษาอาการเสียวฟัน

การรักษาอาการเสียวฟันอันดับแรกที่ควรทำคือมาพบทันตแพทย์ก่อนเพื่อหาสาเหตุ ซึ่งเป็นขั้นตอนสำคัญในการรักษาอย่างมีประสิทธิภาพ เพราะการรักษาที่เหมาะสมจะขึ้นอยู่กับสาเหตุของอาการเสียวฟันนั้นๆ

หากสาเหตุเกิดจากฟันผุหรือฟันสึก: ทันตแพทย์จะทำการอุดฟันเพื่อป้องกันไม่ให้เยื่อประสาทฟันถูกกระตุ้นจากสิ่งเร้าภายนอก การอุดฟันสามารถช่วยฟื้นฟูโครงสร้างของฟันและป้องกันการเกิดฟันผุเพิ่มเติมได้

หากสาเหตุคือเหงือกร่นหรือโรคปริทันต์: การหาหมอเฉพาะทางเพื่อดูแลและวิธีรักษาที่ถูกต้องเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อป้องกันไม่ให้เหงือกร่นเพิ่มขึ้นและป้องกันปัญหาสุขภาพในช่องปากที่อาจตามมา การรักษาอาจรวมถึงการทำความสะอาดร่องเหงือกอย่างละเอียดและการใช้วิธีการรักษาอื่นๆ เพื่อส่งเสริมให้มีสุขภาพเหงือกที่ดี โดยในช่วงหลังการรักษาปริทันต์ เช่น หลังการเกลารากฟันหรือผ่าตัดเหงือก หากคนไข้มีอาการเสียวฟันมาก ควรใช้น้ำยาบ้วนปากลดการเสียวฟันเป็นตัวช่วยในระยะสั้นๆ ไปก่อน เนื่องจากหลังผ่าตัดใหม่ๆ คนไข้อาจจะยังแปรงฟันบริเวณแผลไม่ได้ น้ำยาบ้วนปากที่ลดการเสียวฟันจะเข้าไปถึงตามซอกฟันและรอบๆ แผลได้และลดความเสียวลง ทำให้คนไข้สามารถกลับมาดูแลทำความสะอาดได้ดีขึ้นซึ่งมีผลต่อความสำเร็จของการรักษาโรคเหงือกมาก และมื่อรักษาโรคเหงือกจนดีแล้วแต่ยังมีรากฟันเปิดอยู่ หากอาการเสียวฟันรุนแรงหรือคนไข้รำคาญมาก ทันตแพทย์อาจแนะนำให้ผ่าตัดปลูกเหงือกเพื่อปิดคลุมรากฟัน วิธีนี้นอกจากจะช่วยเรื่องความสวยงามแล้วยังลดอาการเสียวฟันได้อย่างมีประสิทธิภาพอีกด้วย คนไข้กว่า 2 ใน 3 ไม่มีอาการเสียวฟันเลยหลังผ่าตัดเสร็จ

หากสาเหตุเป็นพฤติกรรมทานอาหาร: การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเป็นสิ่งจำเป็น ต้องหลีกเลี่ยงอาหารและเครื่องดื่มที่มีความเป็นกรดสูงและอาหารที่หวานจัด เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการสูญเสียเคลือบฟันมากขึ้นกว่าเดิม

หากสาเหตุคือฟันแตกหรือฟันร้าว: ทันตแพทย์จะรักษารากฟันหรือทำครอบฟัน เพื่อปิดช่องว่างและป้องกันไม่ให้ฟันแตกหรือร้าวมากขึ้น

หากยืนยันได้แล้วว่าเป็นอาการเสียวฟันจากท่อเนื้อฟันเปิดจริง การรักษาควรทำอย่างเป็นขั้นตอนโดยเริ่มจากการดูแลป้องกันรักษาที่บ้านก่อน จากนั้นจึงค่อยมาเสริมด้วยวิธีการรักษาในคลินิกหากจำเป็น โดยวิธีที่แนะนำให้เริ่มต้นคือ การใช้ยาสีฟันลดอาการเสียวฟันเป็นประจำร่วมกับการปรับพฤติกรรมให้เหมาะสม เนื่องจากยาสีฟันที่มีส่วนผสมลดความไวของการเสียวฟัน เช่น โพแทสเซียม เป็นวิธีแรกที่ปลอดภัยและได้ผลในผู้ป่วยส่วนใหญ่ คนไข้ควรแปรงฟันด้วยยาสีฟันชนิดนี้วันละ 2 ครั้งเป็นประจำและแปรงฟันอย่างถูกวิธี ซึ่งหากทำได้อย่างต่อเนื่องหลายอาทิตย์มักจะพบว่าอาการดีขึ้นอย่างชัดเจน

สมาคมทันตแพทย์โลก (FDI World Dental Federation) เองก็แนะนำให้คนไข้ดูแลตัวเองด้วยวิธีที่ไม่สร้างความเสียหายต่อฟันและง่ายที่สุดก่อนเสมอ เช่น ให้ใช้ยาสีฟันลดอาการเสียวฟันก่อนที่จะไปทำการอุดฟันหรือทำหัตถการอื่นๆ หลักการทำขั้นตอนที่ง่ายและปลอดภัยที่สุดก่อนนี้เป็นหัวใจที่สำคัญมาก

วิธีป้องกันและลดอาการเสียวฟัน

• ใช้ยาสีฟันสูตรสำหรับแก้เสียวฟัน
• ใช้แปรงสีฟันที่มีขนนุ่ม เพื่อป้องกันการแปรงฟันรุนแรงที่อาจทำให้เคลือบฟันสึก
• แปรงฟันด้วยวิธีที่ถูกต้อง
• หลีกเลี่ยงอาหารและเครื่องดื่มที่มีความเป็นกรดสูง เช่นน้ำอัดลม น้ำผลไม้ที่มีรสเปรี้ยว น้ำหวาน
• ใช้ไหมขัดฟันอย่างสม่ำเสมอเพราะการใช้ไหมขัดฟันช่วยลดการสะสมของคราบพลัคและป้องกันโรคเหงือกได้
• พบทันตแพทย์เพื่อตรวจดูอาการเสียวฟัน เพราะอาจเป็นจุดเริ่มต้นของโรคปริทันต์ได้

คำถามพบบ่อยเกี่ยวกับการเสียวฟัน

ขูดหินปูนแล้วเสียวฟันทำอย่างไรดี

หลังจากขูดหินปูน บางคนอาจรู้สึกเสียวฟันเนื่องจากหินปูนที่สะสมอยู่บริเวณเหงือกและรากฟันถูกขูดออก ทำให้เนื้อฟันที่อยู่ข้างใต้ออกมาสัมผัสกับอากาศ, อาหาร, เครื่องดื่ม จึงเกิดอาการเสียวฟันได้

อาการเสียวฟันหลังขูดหินปูน มักเกิดขึ้นได้ภายใน 1-2 สัปดาห์แรก และจะค่อยๆ ดีขึ้นเอง แต่หากผ่านไป 2-3 เดือนแล้วอาการเสียวยังไม่ทุเลาลง ควรทันตแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุและรับการรักษาที่เหมาะสม ซึ่งอาจรวมถึงการรักษาดังต่อไปนี้

• อุดฟันหรือครอบฟัน หากอาการเสียวฟันเกิดจากฟันผุหรือฟันแตก
• รักษาโรคเหงือก หากอาการเสียวฟันเกิดจากโรคเหงือก
• ใช้วัสดุเคลือบฟัน หากอาการเสียวฟันเกิดจากเนื้อฟันสึก

ฟันผุจนเสียวฟันทำอย่างไรดี

หากฟันผุจนมีอาการเสียวฟัน แปลว่าฟันผุได้ลุกลามเข้าไปในเนื้อฟันจนทำให้เนื้อฟัน (Dentin) ถูกเปิดออกสู่ภายนอก เมื่อเนื้อฟันถูกเปิดออก สิ่งกระตุ้นต่างๆ เช่น การรับประทานอาหารหรือเครื่องดื่ม สามารถทำให้เกิดอาการเสียวฟันจี๊ดๆ แปล๊บๆ ได้

หากฟันผุไม่ลึกมาก ทันตแพทย์จะทำการอุดฟันเพื่อปิดช่องว่างและป้องกันสิ่งกระตุ้นจากภายนอก แต่หากฟันผุลึกจนถึงเยื่อโพรงประสาทฟัน อาจจำเป็นต้องทำการรักษารากฟันเพื่อกำจัดเนื้อฟันที่ติดเชื้อออกให้หมดก่อน แล้วค่อยอุดฟันป้องกันการอักเสบหรือการติดเชื้อเพิ่มเติม

ฟอกสีฟันแล้วเสียวฟันทำอย่างไรดี

การฟอกสีฟันสามารถทำให้เกิดอาการเสียวฟันได้ เนื่องจากกระบวนการฟอกสีฟันนั้น ตัวสารสำหรับฟอกสีจะซึมเข้าชั้นเคลือบฟันและแตกตัวเม็ดสีออก ทำให้เกิดอาการเสียวฟันได้ แต่อาการมักจะดีขึ้นเองภายใน 1-2 วัน แต่หากมีอาการเสียวฟันมาก อาจใช้วิธีดังต่อไปนี้ช่วยบรรเทาอาการได้

• ใช้ยาสีฟันสำหรับลดอาการเสียวฟัน ยาสีฟันเหล่านี้จะมีส่วนผสมของสารที่ช่วยเคลือบฟันและลดการสัมผัสของปลายประสาทกับอาหารและเครื่องดื่ม
• ใช้น้ำยาบ้วนปากสำหรับลดอาการเสียวฟัน
• ใช้ยาแก้ปวด ยาแก้ปวด เช่น ไอบูโพรเฟนหรือพาราเซตามอล
• หลีกเลี่ยงอาหารและเครื่องดื่มร้อนจัด เย็นจัด และรสเปรี้ยว
• ลดความถี่ในการฟอกสีฟัน
• ปรึกษาทันตแพทย์ หากอาการเสียวฟันไม่ลดลงหรือรุนแรงขึ้นหลังจากการฟอกสีฟัน

อุดฟันแล้วทำไมยังเสียวฟัน

อาการเสียวฟันหลังจากอุดฟันสามารถเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ เช่น

• วัสดุอุดฟันไม่แนบสนิทกับโพรงฟัน ทำให้เกิดช่องว่างที่ของเหลวหรือเชื้อโรคสามารถเข้าไปถึงโพรงประสาทฟันได้
• ใช้วัสดุอุดฟันมากเกินไป ทำให้นูนขึ้นมาจากฟันปกติ เวลาเคี้ยวอาหารจะเสียวฟันได้
• กระบวนการอุดฟันไปทำให้เนื้อเยื่อภายในฟันเกิดการระคายเคืองหรืออักเสบ ซึ่งนำไปสู่การเสียวฟัน
• กรอเนื้อฟันออกมากเกินไปทำให้ปลายประสาทฟันสัมผัสกับวัสดุอุดฟันโดยตรง

หากมีอาการเสียวฟันหลังการอุดฟัน แนะนำให้ไปพบทันตแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุและแก้ไขให้เหมาะสม โดยทั่วไป อาการเสียวฟันหลังการอุดฟันจะค่อยๆ ดีขึ้นภายใน 2-3 สัปดาห์ หากอาการไม่ดีขึ้นภายในเวลาดังกล่าว อาจเกิดจากสาเหตุอื่น เช่น ฟันผุลึกมาก ปลายประสาทฟันถูกทำลายจนไม่สามารถส่งสัญญาณความเจ็บปวดได้ หรือวัสดุอุดฟันไม่เหมาะสมกับสภาพฟัน ซึ่งอาจต้องแก้ไขโดยทันตแพทย์

ยาสีฟันแก้เสียวฟันได้จริงหรือ

ยาสีฟันสามารถแก้เสียวฟันได้จริง หากเป็นการเสียวฟันจากฟันสึกหรือเหงือกร่นเล็กน้อย แต่หากเป็นอาการเสียวฟันจากฟันผุ ฟันร้าว ยาสีฟันจะไม่สามารถแก้อาการเสียวฟันได้

นอกจากนั้นวิธีจะทำให้ยาสีฟันสามารถแก้อาการเสียวฟันได้ผลดี คือ ต้องใช้ยาสีฟันสูตรลดอาการเสียวฟันโดยเฉพาะ และนำยาสีฟันมาป้ายตรงบริเวณที่เสียวฟัน หลังจากนั้นใช้นิ้วสะอาดนวดวนเบาๆ ทิ้งไว้ ไม่ต้องบ้วนน้ำออก เช่น เมื่อแปรงฟันตอนกลางคืนก่อนนอน หลังจากแปรงฟันเสร็จให้นำเอายาสีฟันสูตรแก้เสียวฟันมาป้าย นวดถูตรงที่เสียวฟันแล้วนอนค้างคืนทิ้งไว้ได้เลย

เมื่อตื่นเช้ามาก็แปรงฟันตามปกติ ตัวยาสีฟันจะได้ซึมเข้าไปได้อย่างมีประสิทธิภาพมากกว่าเพราะมีเวลาในการสัมผัสกับบริเวณที่เสียวฟันมากกว่าการแปรงฟันตามปกติ

สาเหตุที่ยาสีฟันสูตรแก้เสียวฟันได้ผลเพราะยาสีฟันเหล่านี้มีส่วนผสมที่เป็น

• โพแทสเซียม ซึ่งเป็นสารที่มีฤทธิ์ในการลดการรับความรู้สึกของเส้นประสาท โดยทำหน้าที่เป็นสารสื่อประสาทแบบยับยั้ง (inhibitory neurotransmitter) ช่วยลดการส่งกระแสประสาทไปยังสมอง ทำให้รู้สึกเสียวฟันน้อยลง
• สแตนนัสฟลูออไรด์ (Stannous Fluoride) เป็นสารฟลูออไรด์ชนิดหนึ่งที่มีฤทธิ์ในการตกตะกอนและปิดท่อเนื้อฟัน (dentinal tubules) ทำให้สิ่งกระตุ้นต่างๆ เช่น อาหาร เครื่องดื่ม ไม่สามารถผ่านเข้าไปในเนื้อฟันได้ ส่งผลให้ลดอาการเสียวฟันได้
• โนวามิน (Novamin) เป็นสารประกอบซิลิคอนและฟลูออไรด์ที่มีโครงสร้างคล้ายกับเนื้อฟันธรรมชาติ โดยมีคุณสมบัติจับกับคอลลาเจนในชั้นเนื้อฟันทำให้เกิดการสร้างชั้นเคลือบฟันขึ้นมาใหม่ ทำให้ลดอาการเสียวฟันได้เช่นกัน

สรุปแล้วหลักๆ ยาสีฟันลดอาการเสียวฟันมีกลไกการทำงาน 2 แนวทางคือ 1. การลดความไวของเส้นประสาท เช่น กรณีโพแทสเซียมไนเตรตที่ส่งโพแทสเซียมไอออนเข้าสู่ท่อเนื้อฟันเพื่อทำให้เส้นอยู่ในภาวะที่กระตุ้นได้ยากขึ้น และ 2. การอุดปิดท่อเนื้อฟันที่จะสร้างตะกอนหรือชั้นบางๆ ปิดท่อเนื้อฟันเพื่อลดหรือป้องกันการเคลื่อนที่ของของเหลวภายในท่อ

งานวิจัยชี้ว่าสารเหล่านี้สามารถลดอาการเสียวฟันได้จริงเมื่อใช้เป็นประจำ โดยให้ผลดีกว่ายาสีฟันธรรมดาอย่างมีนัยยะสำคัญเมื่อทดสอบกับทั้งความรู้สึกเสียวฟันจากอากาศเย็น น้ำเย็น และแรงสัมผัส